In opdracht van de gemeente Utrecht en de Internationale Architectuur Biennale Rotterdam (IABR) hebben MUST, Architecture Workroom Brussels en De Smet Vermeulen architecten, een ontwerpend onderzoek uitgevoerd. De resultaten van het onderzoek, getiteld ‘Projectatelier Utrecht’, hebben een prominente plek op de IABR gekregen. In een speciaal ontworpen ruimte vertellen wij de verhalen die wij zijn tegen gekomen tijdens onze zoektocht naar de effecten en toekomstige mogelijkheden die ontstaan door de transities in de gezonde stad. Twee cases stonden hierbij centraal: Overvecht en de Merwedekanaalzone.
De bevolking van Utrecht wordt gerekend tot een van de gezondste van Nederland. Binnen de stad zijn de contrasten echter groot. Eén op de vier kinderen in de wijk Kanaleneiland worstelt met overgewicht terwijl in de wijk Voordorp maar één op de 25 kinderen te dik is. De bewoners van Overvecht maken de hoogste zorgkosten van Nederland.
De gemeente doet haar best om deze hardnekkige verschillen aan te pakken, maar het krachtenveld waarbinnen zij moet opereren verandert. De rijksoverheid decentraliseert, de gezondheidseconomie consolideert en de stadsontwikkeling emancipeert. Dit leidt tot veel maatschappelijke onrust én biedt tegelijkertijd ook kansen. Zal Utrecht erin slagen om de grote gezondheidsverschillen binnen de gemeente te verminderen? Volgens ons liggen er voldoende aangrijpingspunten om deze vraag voorzichtig optimistisch te beantwoorden.
Verdichten is gezond
Utrecht is ambitieus. Zonder verder uit te breiden wil de stad tot 2040 groeien van 330.000 naar 400.000 inwoners. De consequentie is een ingrijpende verdichting van bestaand stedelijk gebied. In een wijk als Overvecht en gebieden als de Merwedekanaalzone liggen grote kansen om deze opgave te realiseren. Hoewel velen deze verdichting zien als een bedreiging van de leefkwaliteit, denken wij dat de voorgenomen verdichting juist heel erg gezond is. Meer mensen leidt tot een groter draagvlak voor voorzieningen in de directe woonomgeving. Nabijheid zet aan tot gezonde verplaatsingen. Wonen, werken, winkelen en ontspannen op fiets- en wandelafstand stimuleert bovendien lokale economische en sociale netwerken. Volgens ons is verdichten gezond, mits bij de verdichting rekening wordt gehouden met de navolgende ontwikkelprincipes:
Zorg voor een gezonde basis
Zet in op voldoende publieke exterieurs en vooral interieurs waar sociale activiteiten zich laagdrempelig, zichtbaar en vindbaar kunnen ontwikkelen.
Creëer overmaat
Dit is de maat van het collectieve, het onverwachte, het nog ongekende. Wat groter is dan de huidige vraag, creëert marge voor de nieuwe samenlevingsvormen en voorziet in de behoeften van een snel groeiende bevolking.
Verover de verkeersruimte op de auto
De visie ‘Utrecht aantrekkelijk en bereikbaar’ is cruciaal voor de gezonde stad: ruim baan voor de voetganger, nieuwe routes met korte reistijden voor de fietser, een kwaliteitssprong voor het OV, minder doorgaand autoverkeer door de stad en slimmere logistiek in de stad.
Koester zelforganisatie
Daag professionele marktpartijen uit om iets anders te ontwikkelen dan het generieke woningaanbod. Maar koester vooral spontane zelforganisatie en breng hun innovatieve organisatievormen (co-housing, coöperatieven, land trusts, zorghotels, etc.) onder de aandacht van investeerders.
Behoud door ontwikkeling
Wees zorgzaam met leegkomende gebouwen. Financieel afgeschreven betekent nog niet maatschappelijk afgeschreven. Onttrek ze aan de onverbiddelijke vastgoedlogica en waardeer ze als experimenteerruimte voor nieuwe samenlevingsvormen.
